Bij het sluiten van een overeenkomst is het doorgaans pais en vree tussen contractpartijen. Regelmatig worden dan foto’s gepubliceerd waarin de ondertekenaars van de overeenkomst elkaar de hand drukken met glimlachende gezichten, wat niet zelden gevolgd wordt door de feestelijke opening van een fles met bubbels. Soms krijgt zelf het voltallige personeel een gebakje bij de koffie ter ere van dat heugelijke feit. Zo lang beide partijen de verplichtingen over en weer nakomen kan de samenwerking tussen partijen jaren duren. Maar er zijn situaties denkbaar waardoor uzelf of uw wederpartij de verplichtingen uit de overeenkomst niet meer kunt of wilt nakomen. Soms gaat het tussen partijen al mis terwijl de inkt van de handtekening nog niet eens droog is…
Op welke wijze kunt u dan onder de overeenkomst uit?
In Nederland kennen we contractsvrijheid. Dit houdt in dat het een ieder in beginsel vrij staat om zelf de condities van een overeenkomst te bepalen. Denk daarbij aan zaken als prijs en product/dienst en de wijze van presteren, maar bijvoorbeeld ook de duur en de wijze van beëindiging van de overeenkomst. Zo kennen we in Nederland overeenkomsten voor bepaalde tijd en voor onbepaalde tijd (duurovereenkomsten). Overigens heeft de wetgever specifieke regels bepaald voor zogenaamde bijzondere overeenkomsten, bijvoorbeeld met betrekking tot de beëindiging. Dit zijn bijvoorbeeld agentuurovereenkomsten, arbeidsovereenkomsten, huurovereenkomsten, overeenkomsten van opdracht, etc.
In het algemeen kunnen overeenkomsten beëindigd worden door opzegging, ontbinding of vernietiging. Deze mogelijkheden worden onderstaand nader toegelicht.
1. Opzegging
Opzegging is als zodanig niet geregeld in het Burgerlijk Wetboek (BW). Voor de wijze van opzegging van de overeenkomst moet dan ook worden teruggevallen op wat daaromtrent in de overeenkomst tussen partijen is overeengekomen. Niet zelden is de wijze van opzegging opgenomen in de algemene voorwaarden. Het is dus zaak om de overeenkomst en eventueel toepasselijke voorwaarden grondig door te nemen welke mogelijkheden openstaan om (tussentijds) de overeenkomst op te zeggen. Wordt in contracten of algemene voorwaarden ook wel aangeduid als wijze van beëindiging.
Het ontbreken van een wettelijke regeling voor opzegging, leidde in de praktijk nog wel eens tot problemen bij (onbenoemde) duurovereenkomsten, denk bijvoorbeeld aan distributieovereenkomsten indien daarin geen mogelijkheid tot opzegging was bepaald. Op grond van arresten (uitspraken) van de Hoge Raad kunnen duurovereenkomsten in principe altijd worden opgezegd. In sommige gevallen dient er sprake te zijn van een zwaarwegende grond voor opzegging. Ook kan de redelijkheid en billijkheid met zich meebrengen dat er een opzegtermijn in acht moet worden genomen of een schadevergoeding moet worden betaald aan de wederpartij.
2. Ontbinding
Een andere mogelijkheid om van een overeenkomst af te komen is de ontbinding van de overeenkomst. Dit vereist wel wanprestatie aan de zijde van de wederpartij. Artikel 6:265 BW bepaalt dat iedere tekortkoming van een partij in de nakoming van een van haar verbintenissen aan de wederpartij de bevoegdheid geeft om de overeenkomst geheel of gedeeltelijk te ontbinden. Overigens mag de tekortkoming niet te gering zijn en moet als zodanig de ontbinding wel kunnen rechtvaardigen. Bovendien moet de nakoming blijvend of tijdelijk onmogelijk zijn of moet de wederpartij ‘in verzuim’ zijn. Van verzuim is sprake wanneer de wederpartij in gebreke is gesteld en niet binnen redelijke termijn alsnog nakomt, de wederpartij zelf aangeeft niet (juist of tijdig) na te zullen komen of fatale termijnen zijn overschreden. Ook hier geldt dat partijen in de overeenkomst en/of toepasselijke algemene voorwaarden kunnen regelen of de overeenkomst überhaupt kan worden ontbonden en zo ja, wanneer sprake is van een tekortkoming of verzuim.
Een ontbinding van een overeenkomst kan in rechte worden gevraagd, maar dat hoeft niet. Een schriftelijke mededeling van de ontbinding aan de wederpartij is voldoende. Een ontbinding heeft geen terugwerkende kracht. Door de ontbinding eindigt de overeenkomst en ontstaan voor partijen een verbintenis tot ongedaanmaking van de reeds door hen verrichtte prestaties (reeds nagekomen verplichtingen).
3. Vernietiging
Een derde mogelijkheid is de vernietiging van een overeenkomst. Een overeenkomst komt tot stand door een aanbod en de aanvaarding van dat aanbod. Het gaat er dus om dat beide partijen de overeenkomst ‘willen’ en dit aan elkaar ‘verklaren’. Maar het komt voor dat er een overeenkomst tussen partijen tot stand komt, terwijl sprake is van een zogenaamd wilsgebrek. Het BW kent vier ‘wilsgebreken’ op grond waarvan een overeenkomst kan worden vernietigd: bedreiging, bedrog, misbruik van omstandigheden en dwaling.
3.1 Bedreiging (3:44 BW)
Van bedreiging is sprake wanneer een partij de wederpartij tot het sluiten van een overeenkomst beweegt door deze met enig nadeel in persoon of goed te bedreigen (chantage). Bij vernietiging op grond van bedreiging is de vraag aan de orde of de wederpartij de overeenkomst zonder de bedreiging niet, althans niet met deze inhoud, zou hebben gesloten.
3.2 Bedrog (3:44 BW)
Er is sprake van bedrog wanneer een partij de wederpartij tot het sluiten van een overeenkomst beweegt door een opzettelijke onjuiste mededeling, het verzwijgen van enig feit dat de bedrieger verplicht was mee te delen of een andere kunstgreep. Denk bij dit laatste aan het aannemen van een valse hoedanigheid, het manipuleren van stukken (cijfers), valse steekproeven, het ‘terugdraaien’ van de kilometerteller van een auto, etc. Voor vernietiging op grond van bedrog is derhalve van belang of de wederpartij de overeenkomst niet of niet onder dezelfde condities zou hebben gesloten als het bedrog niet had plaatsgevonden.
3.3 Misbruik van omstandigheden (3:44 BW)
Van misbruik van omstandigheden is sprake wanneer een partij een wederpartij beweegt tot het sluiten van een overeenkomst door misbruik te maken van de omstandigheden, welke overeenkomst de wederpartij in een normale situatie niet zou hebben gesloten. Voor misbruik van omstandigheden moet sprake zijn van een bijzondere omstandigheid die de wederpartij kwetsbaar maakt. Daarnaast is het van belang dat de misbruiker het bestaan van deze bijzondere omstandigheid kent en weet of moet weten dat die ander hierdoor kwetsbaar is. Ook hier geldt weer de vraag of de wederpartij de overeenkomst niet of niet onder dezelfde condities zou hebben gesloten als het misbruik van de omstandigheden niet had plaatsgevonden.
3.4 Dwaling (6:228 BW)
Bij dwaling is er sprake van een overeenkomst die op grond van een onjuiste voorstelling van zaken is gesloten, welke overeenkomst bij een juiste voorstelling van zaken niet gesloten zou zijn. Dwaling en bedrog liggen op het eerste gezicht dicht bij elkaar, het gaat bij beide om een onjuiste voorstelling van zaken. Maar dwaling vereist geen opzet. Het kan zelf zo zijn dat beide partijen dwalen (wederzijdse dwaling). Voor vernietiging op grond van dwaling is dan ook niet vereist dat de dwalende partij de overeenkomst in het geheel niet had gesloten bij een juiste voorstelling van zaken maar is voldoende dat wordt gesteld en aannemelijk wordt gemaakt dat de overeenkomst in dat geval niet onder dezelfde condities zou zijn gesloten.
Een overeenkomst die op grond van bedreiging, bedrog, misbruik van omstandigheden en dwaling tot stand is gekomen, kan in of buiten rechte worden vernietigd. In tegenstelling tot ontbinding heeft de vernietiging van een overeenkomst terugwerkende kracht. Dit betekent dat de vernietiging terugwerkt tot het tijdstip waarop de overeenkomst is gesloten en achteraf reeds nietig was op het moment dat zij werd gesloten.
4. Uitzonderingen op de regel
Zoals hiervoor al gememoreerd heeft de wetgever voor een aantal overeenkomsten specifieke (dwingende) regels bepaald, zoals agentuurovereenkomsten, arbeidsovereenkomsten, huurovereenkomsten, overeenkomsten van opdracht, etc. Daarbij kunnen bijvoorbeeld strikte regels zijn bepaald van dwingend recht, dat wil zeggen dat partijen daar onderling geen afwijkende afspraken over kunnen maken. Denk bijvoorbeeld aan specifieke regelingen ter bescherming van werknemer of huurders. Anderzijds bepaalt de wetgever dat bijvoorbeeld een overeenkomst van opdracht te allen tijde door een opdrachtgever kan worden opgezegd. Bij overeenkomsten van opdracht gaat het meestal om de inzet van fotografen, juristen, opleidingen, reclamebureaus, etc. Voor een niet-professionele opdrachtgever kan hiervan niet worden afgeweken, ongeacht of partijen in de overeenkomst zijn overeengekomen dat niet kan worden opgezegd of de duur van de overeenkomst nog niet is verstreken. Ook is niet relevant of de opdrachtnemer de werkzaamheden naar behoren uitvoert.
Bezint eer ge ontbindt…
De contractsvrijheid brengt met zich mee dat het partijen in beginsel (afhankelijk van het soort overeenkomst) vrij staat de condities van de overeenkomst te bepalen, zeker als sprake is van een overeenkomst tussen professionele partijen. Het BW biedt een scala aan mogelijkheden om van een overeenkomst af te komen. Bedenk daarbij wel dat doorgaans ook de wederpartij eerder van de overeenkomst af kan. Is dat altijd wenselijk?
Ook is het niet altijd nodig om een overeenkomst te ontbinden indien de wederpartij zijn verplichtingen uit de overeenkomst niet, niet-volledig of niet-tijdig nakomt. Het BW biedt immers ook andere middelen, zoals vordering tot nakoming, gedeeltelijke ontbinding of het opschorten van de eigen verplichtingen. Een afweging daarbij is bijvoorbeeld of u binnen acceptabele termijn een andere leverancier zult kunnen vinden die dezelfde goederen of diensten kan leveren tegen tenminste dezelfde kwaliteit en/of prijs.
Onze tip!
Afijn, er kunnen diverse omstandigheden zijn waarom u van een overeenkomst af wilt. Er kunnen vervolgens diverse wettelijke regelingen en/of contractuele bepalingen zijn op grond waarvan u ook van deze overeenkomst af kunt. Wij willen u er volledigheidshalve op wijzen dat er wellicht ook afwegingen kunnen zijn om van dat recht vooralsnog geen gebruik te maken…
Wilt u meer weten?
Heeft u vragen? Komt u er zelf niet uit? Bel nu 06 – 10 90 23 77 of maak gebruik van het contactformulier.